Pytania dotyczące historii Rosji wciąż nurtują naukowców i opinię publiczną. Odkąd ponad dwie dekady temu archiwa sowieckie stały się bardziej dostępne, pojawiła się lawina nowej wiedzy w wielu dziedzinach. Rosja była zaangażowana w jedne z najbardziej dramatycznych wydarzeń XX wieku, od wojen światowych i rewolucji po zimną wojnę, która trwała do 1991 roku. Pod wieloma względami Szwecja i reszta świata dzielą tę historię – historię, która nadal wpływa na nasze życie.
Ważnym wydarzeniem, o którym wiemy teraz więcej dzięki dostępowi do nowych źródeł archiwalnych, jest rola Szwecji po rewolucji rosyjskiej.
Włodzimierz Lenin, który przejął władzę wraz z bolszewikami w październiku 1917 roku, miał niewielu sojuszników. Wkrótce po zawarciu traktatu pokojowego z Niemcami w Brześciu Litewskim 3 marca 1918 roku stosunki między Moskwą a Berlinem uległy załamaniu, a Rosja Sowiecka została de facto całkowicie odizolowana. Jednocześnie gospodarka znajdowała się w stanie upadku. Władze komunistyczne wcześniej znacjonalizowały wszystkie banki i przemysł oraz zawiesiły spłatę carskiego długu państwowego. Straty dla przemysłu zachodnioeuropejskiego były znaczące, zwłaszcza dla Szwecji. Firmy takie jak LM Ericsson, SKF i firma naftowa Braci Nobel zainwestowały znaczne środki w carskiej Rosji.
Tym, co wyróżnia Szwecję, jest to, że nasze dobre stosunki z Rosją były kontynuowane nawet w okresie nowego reżimu. Szwecja była pierwszym krajem, który aktywnie zaangażował się w handel z bolszewikami, a szwedzkie banki pomagały Moskwie w praniu znacznych rezerw złota carskiego banku centralnego. Liderem był bankier Olof Aschberg, który dzięki swoim kontaktom otrzymał około 500 ton skonfiskowanego złota w latach 1917-1921. Złoto zostało przetopione w Sztokholmie i otrzymało szwedzkie insygnia w miejscu, gdzie wcześniej znajdowały się carskie. W ten sposób nie dało się go namierzyć. Aschberg później uczestniczył w sprzedaży carskiej biżuterii w europejskich domach aukcyjnych, a jego własna kolekcja rosyjskich ikon była jedną z najekskluzywniejszych na świecie (obecnie znajduje się w Muzeum Nordyckim). Niektóre ikony pochodziły z tysięcy kościołów splądrowanych przez komunistów.
Biżuteria warta miliony odnaleziona w archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Ministerstwo Spraw Zagranicznych odnalazło w swoim archiwum, gdzie przechowywane są od 1918 roku, przedmioty warte co najmniej 20 milionów koron. Są to różnorodne klejnoty należące do rodziny carskiej Rosji, przekazane ambasadzie szwedzkiej w Petersburgu w związku z rewolucją rosyjską.
Przedmioty te, których wartość szacuje się obecnie na ponad 20 milionów koron, odnaleziono w ubiegłym roku podczas przeprowadzki archiwum przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
W sumie znalezisko składa się z około sześćdziesięciu papierośnic i spinek do mankietów ze złota, srebra i kamieni szlachetnych, pochodzących od marek Fabergé i Bolin. Krister Wahlbäck ze szwedzkiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych zbadał pochodzenie tych przedmiotów.
– Znaleźliśmy dużą liczbę kosztowności, które zostały złożone, jak to się mówi, w listopadzie 1918 roku w ówczesnym poselstwie Szwecji w Piotrogrodzie przez przedstawiciela Wielkiej Księżnej Marii Pawłowny Starszej – mówi Krister Wahlbäck.
Maria Pawłowna Starsza była ciotką ostatniego cara i zmarła na wygnaniu we Francji w 1920 r., nie mając czasu powiadomić rodziny o przemycie przedmiotów do Szwecji.
Następnie leżały zapomniane w archiwach Ministerstwa Spraw Zagranicznych przez ponad 90 lat. Kilkakrotnie je odnaleziono, ale ze względów bezpieczeństwa i obawy przed pogorszeniem stosunków Szwecji ze Związkiem Radzieckim pozostawiono je w spokoju.
Teraz jednak Ministerstwo Spraw Zagranicznych zwróciło skarb rodzinie Romanowów, spokrewnionej z rodziną carską, a jesienią część przedmiotów zostanie zlicytowana w domu aukcyjnym Sotheby's w Londynie.
Cronje Fan Vallghem jest rzeczoznawcą w Domu Aukcyjnym w Uppsali i uważa, że zainteresowanie będzie duże.
– Rosja i rosyjska rodzina carska, to trochę jak bajka, biorąc pod uwagę, że cała rodzina została praktycznie wymordowana. Jedyne, co przypomina nam o ich istnieniu, to te istniejące przedmioty – mówi.
Malena Wåhlin
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Sprzedaż carskiego złota przez Sztokholm nie tylko stanowiła jedną z największych zorganizowanych kradzieży w nowożytnej historii, ale co ważniejsze, ta twarda waluta mogła być wykorzystana do składania zamówień na potrzeby szwedzkiego, a później niemieckiego przemysłu, co znacznie wzmocniło pozycję bolszewików.
Za pośrednictwem swojego biura handlowego przy Kaptensgatan w Sztokholmie Moskwa kupowała wszystko, od silników lotniczych po karabiny, lokomotywy i sprzęt rolniczy. Duże dostawy rozpoczęły się dwa tygodnie po zakończeniu I wojny światowej, w listopadzie 1918 roku, i cieszyły się mniej lub bardziej cichym poparciem szwedzkiego rządu. Historię tę opisuje między innymi ekonomista Sean McMeekin w książce „Największy skok w historii. Grabież Rosji przez bolszewików” (Yale University Press, 2009).
W sytuacji, gdy inne mocarstwa zachodnie nadal odmawiały uznania Rosji Sowieckiej, nie mówiąc już o nawiązaniu jakiegokolwiek handlu, Szwecja nie czuła się związana żadnym embargiem. Stawką były nie tylko zamówienia warte kilkaset milionów koron. W czasie recesji, która ogarnęła całą Europę, pojawiła się szansa na stworzenie miejsc pracy. Jedna z największych umów, kontrowersyjna umowa na lokomotywy z Nohabem w Trollhättan, stworzyła ponad 1000 miejsc pracy. Co więcej, strona szwedzka żywiła pobożną nadzieję, że ugodowe stanowisko wobec bolszewików może uratować szwedzkie aktywa w Rosji. Świadomie czy nie, dostawy sprzętu obronnego i innych dóbr przyczyniły się do konsolidacji władzy komunistów – utrzymania jej przez siedem dekad.
Martin Kragh
Jest doktorem ekonomii i badaczem w Centrum Studiów Rosyjskich w Uppsali oraz w Szkole Ekonomicznej w Sztokholmie. Jest jednym z organizatorów konferencji „Czego nauczyliśmy się z archiwów sowieckich?”, która rozpoczyna się dziś.
https://www.expressen.se/debatt/sverige-tvattade-lenins-blodspengar/
